Coronacrisis én breincrisis? ‘Veerkracht is te leren’
De krantenkoppen staan er bol van: het aantal werknemers met een burn-out stijgt sinds de coronacrisis. Het is niet de oorzaak, maar vaak wel het laatste zetje. Neuropsycholoog Elke Geraerts heeft goed nieuws, want: er is een tegengif voor burn-out. ‘Veerkracht en bevlogenheid kun je trainen.’
Als neuropsycholoog en schrijver van de boeken ‘Mentaal kapitaal’ en ‘Het nieuwe mentaal’ is het de missie van Geraerts om mensen in beweging te krijgen richting meer veerkracht en vitaliteit. Want nog los van de gevolgen van de coronacrisis, zijn er in Nederland 1,3 miljoen werknemers met burn-out ziek thuis. Het verzuim door burn-outklachten stijgt sinds corona; werknemers ervaren meer werkstress, minder werkplezier en een minder prettige sfeer op het werk. Geraerts: ‘Het moment is aangebroken om te investeren in ons mentaal kapitaal, zowel op individueel niveau als op organisatieniveau. Ons brein is immers het belangrijkste orgaan in ons lichaam en lijdt duidelijk onder de snelheid en druk van de moderne tijd’, zegt Geraerts.
Uitdagingen van nu
Kenmerkend voor onze snelle, drukke moderne tijd zijn stressverhogende factoren als digitalisering en continue afleiding. Afleiding is een onderschatte stressfactor, weet de Vlaamse neuropsycholoog. ‘Afleiding vervuilt je brein. Je gaat bij afleiding namelijk multitasken en dat maakt veertig procent minder productief. Je brein raakt geprikkeld door afleiding, je kunt je focus niet bij de taak houden en werkt daardoor langzamer. Dat geeft weer stress, want je krijgt niet meer af waar je eigenlijk mee bezig was.’
Afname van hersencellen
Geraerts verwijst naar een recent onderzoek onder multitaskende pubers van tegenwoordig, die gewend zijn om televisie te kijken en ondertussen een chatgesprek te voeren op hun telefoon én hun social media te checken tegelijkertijd. ‘Een dermate hoge mate van continue afleiding zorgt bij deze jonge mensen voor een afname van de cellen in de prefrontale cortex. Multitasken lijkt fijn, maar de toenemende afleiding in ons leven is een zorgelijke ontwikkeling voor ons brein.’
Pandemie
Toch is de context waarin we leven en werken niet de grootste veroorzaker van problemen tussen onze oren, weet Geraerts. ‘Burn-out is vrijwel nooit alleen te wijten aan de context, zoals personeelstekort op de afdeling of een pandemie in het land. Stress is ook niet per se het grote probleem; een beperkte mate van stress is zelfs positief voor ons functioneren. Denk aan zenuwachtig zijn voor een presentatie, of acuut moeten reanimeren: stress maakt je heel alert’, licht Geraerts toe.
Verhoogd risico
Het blijken vooral persoonlijkheidskenmerken te zijn die bepalen of iemand een hoog risico loopt op burn-out of niet. ‘Idealisten, perfectionisten, introverten en mensen met weinig zelfvertrouwen en emotionele instabiliteit zijn een risicogroep. Ook is er uit onderzoek een link gebleken tussen de kans op burn-out en bepaalde beroepsgroepen. Verpleegkundigen en andere zorgverleners lopen een verhoogd risico. Bezitten zij dan ook die eerder genoemde eigenschappen, dan zijn ze alleen niet per se gedoemd om vroeg of laat een burn-out een te krijgen’, zegt zij.
Veerkracht
Een belangrijke beschermende persoonsfactor blijkt namelijk veerkracht te zijn, zo weet de Vlaamse neuropsycholoog. Ze beschrijft veerkracht als een samenspel van optimisme, effectiviteit, stressbestendigheid en eigenwaarde. ‘Mentale lenigheid, het vermogen om te gaan met tegenslag, bepaalt hoe vatbaar we zijn voor stress en dus ook voor burn-out. Je brein verzorgen maakt deel uit van een goed burn-outbeleid, waarin ook goed voor je lijf zorgen natuurlijk een rol speelt. Veerkrachtiger worden is een keuze, je kunt het trainen: dat doe je door een actieve rol te spelen in je eigen leven en zelf verantwoordelijkheid te voelen en te nemen. Stel haalbare doelen en trek lering uit negatieve gebeurtenissen. Ga actief op zoek naar nieuwe mogelijkheden, boor hulpbronnen aan en blijf niet hangen in een situatie die je is overkomen.’
Bevlogenheid
Datzelfde geldt volgens Geraerts voor bevlogenheid: ook een aantoonbaar werkzaam tegengif tegen stress en burn out-klachten. ‘Net als veerkracht is bevlogenheid niet aangeboren. Zie het als een spier in je brein die je kunt versterken’, zegt ze. In haar boek Mentaal Kapitaal beschrijft de neuropsycholoog bevlogenheid als vitaal, energiek en toegewijd zijn. ‘Daarnaast is er bij bevlogenheid sprake van absorptie: je gaat zo in je taak op, dat je alles om je heen vergeet. Uit onderzoek blijkt dat bevlogen mensen door hun positieve houding en hoog activiteitenniveau veel waardering en erkenning krijgen; ze zijn vaak succesvol in wat ze doen.’
Nieuwe dingen leren
Iedereen kan meer bevlogen worden, stelt Geraerts; het is geen aangeboren eigenschap. ‘Bevlogenheid ontwikkelen doe je bijvoorbeeld door bewust op zoek te gaan naar nieuwe uitdagingen in je werk of privéleven, nieuwe dingen willen leren en je vrijwillig opgeven voor taken of projecten zonder dat dit expliciet van je verwacht wordt. Zo ontdek je welke interesses jou energie geven, je brein voeden. Daardoor neemt stress af en je (werk)geluk toe.’
Instant geluk
Je kunnen focussen op één taak en die ongestoord afronden, is volgens Geraerts belangrijk om je brein gezond en sterk te houden. Zelf neemt zij regelmatig bewust de tijd om te focussen op slechts één ding, zoals tijdens het kijken van een serie of film zonder te gaan zappen of op haar telefoon te kijken. ‘Maar het is voor je brein bijvoorbeeld ook heel goed om je juist even van prikkels af te sluiten en je gedachten te laten dwalen. Kijk maar gewoon wat er zoal voorbij komt in je hoofd; zo geef je je hersenen letterlijk wat ruimte’, zegt ze. Daarnaast is het voor je brein een goede training om impulsen te leren onderdrukken. Denk aan de uitgestelde beloning: niet gaan voor instant geluk (dat ene taartje terwijl je op dieet bent) maar vertrouwen op de grotere beloning die op lange termijn volgt (het gewenste gewicht).
Zelfcontrole
Een andere manier is het zoeken van gepaste afleiding zodra er een impuls de kop opsteekt. ‘Heb je in je werk bijvoorbeeld acute stress, dan helpt het om een liedje te zingen in je hoofd of om te focussen op je buikademhaling. Zo onderbreek je de schakel tussen de stimulus en de respons in je brein; dit helpt je om weer controle te krijgen. Zelfcontrole is een belangrijke geluksverhoger waar je dus actief mee aan de slag kunt. We leven dan wel in tijden van coronacrisis én een breincrisis, maar ik ben ervan overtuigd dat al deze uitdagingen ook een enorme mogelijkheid voor groei betekenen.’
Waardeer dit artikel!
Dit artikel las je gratis. Vond je het artikel de moeite waard? Dan kun je jouw waardering laten blijken door een kleine (of grote) bijdrage te doen. Als veel lezers dit doen, kan ik dit soort artikelen blijven schrijven en help je onafhankelijke journalistiek in stand te houden. Dankjewel!
Dit artikel verscheen in juni 2020 in aangepaste vorm in vakblad Nursing.